Đột quỵ não lỗ khuyết

Đỗ Văn Tài

Khoa Thần Kinh – Bệnh viện Đa khoa Đồng Tháp

Đột quỵ não lỗ khuyết (lacunar infarctions) biểu hiện lâm sàng là hội chứng lỗ khuyết, là một trong những nguyên nhân đột quỵ não thường gặp nhất ở bệnh nhân tăng huyết áp hệ thống mạn tính, chiếm 15-26% các trường hợp nhồi máu não.

1. Đột quỵ não lỗ khuyết là gì ?

Đột quỵ não lỗ khuyết là những ổ tổn thương nhỏ dưới vỏ, đường kính dưới 15mm do tắc các tiểu động mạch hoặc động mạch xiên, là những nhánh tách trực tiếp từ các động mạch não lớn (thường gặp nhất là từ đa giác Willis, động mạch não giữa và động mạch nền). Chẩn đoán nhồi máu lỗ khuyết đòi hỏi phải loại trừ các nguyên nhân nhồi máu não khác. Thuật ngữ “lacune” được Dechambre sử dụng vào năm 1838 dựa trên các phân tích sinh bệnh học về các tổn thương dưới vỏ trên bệnh phẩm sinh thiết não. Năm 1901 Marie mô tả một hội chứng lâm sàng với nhiều lỗ “lacune”, bao gồm liệt nửa người với khả năng hồi phục tốt, rối loạn dáng đi bước nhỏ đặc trưng, liệt giả hành và sa sút trí tuệ. Năm 1960, Fisher phân tích tỉ mĩ mối tương quan lâm sàng và bệnh học đã đưa ra “học thuyết lacunar”, cho rằng “lacune” là hậu quả của bệnh lý mạch máu mạn tính liên quan tới tăng huyết áp, với biểu hiện lâm sàng đa dạng và tiên lượng hồi phục tốt.

2. Nguyên nhân gây đột quỵ não lỗ khuyết?

- Tăng huyết áp mạn tính không được kiểm soát

-  Xơ vữa mạch nhánh

-  Huyết khối nguồn gốc từ hẹp mạch cảnh do xơ vữa hoặc từ tim

- Rối loạn chức năng nội mô và tổn thương hàng rào máu não

Yếu tố nguy cơ của đột quỵ não lỗ khuyết liên quan: Bệnh mạch máu mạn tính do tăng huyết áp hệ thống (tăng huyết áp và đái tháo đường), giới tính nam, tuổi cao, hút thuốc lá, TIA hoặc nhồi máu não lỗ khuyết trước đó và bệnh mạch vành, kể cả yếu tố gen.

4. Biểu hiện của  Đột quỵ não lỗ khuyết?

Đa số các đột quỵ não lỗ khuyết là không có triệu chứng. Hội chứng lỗ khuyết là biểu hiện lâm sàng của các tổn thương tại những vị trí nhất định kể trên. Cho đến nay, có hơn 20 hội chứng lỗ khuyết đã được mô tả trong y văn, tuy nhiên năm hội chứng lỗ khuyết sau đây đã được công nhận rộng rãi (các hội chứng lỗ khuyết cổ điển):
- Liệt vận động nửa người đơn thuần: Liệt mặt, tay, chân 1 bên, không có rối loạn cảm giác, nói khó có thể gặp

- Đột quỵ não cảm giác đơn thuần: Tê bì mặt, tay, chân 1 bên, không có liệt.

- Đột quỵ não vận động – cảm giác: Liệt nửa người kèm thiếu hụt cảm giác cùng bên.

- Liệt nửa người thất điều: Liệt vận động và thất điều 1 bên.

- Hội chứng nói khó – bàn tay vụng về: Liệt mặt 1 bên, nói khó với liệt nhẹ tay và vụng về

Do tổn thương vị trí dưới vỏ, nhìn chung trong hội chứng lỗ khuyết sẽ có sự vắng mặt các triệu chứng biểu hiện tổn thương vỏ não như thất ngôn, bán manh, rối loạn nhận thức, mất nhận thức nửa người. Ngoài ra nhồi máu não lỗ khuyết là thể nhồi máu thường gặp nhất xuất hiện tình trạng thiếu hụt vận động nặng hơn sau nhập viện.

5. Chẩn đoán đột quỵ lỗ khuyết ?

- Khởi phát: 40% trường hợp trước đó đã có cơn thiếu máu não cục bộ tạm thời. 50% khởi phát như một nhồi máu não do vữa xơ động mạch. Bệnh khởi phát rồi diễn biến tăng dần các triệu chứng.

-  Có tiền sử tăng huyết áp, bệnh nhân trên 60 tuổi.

- Tổn thương rất khu trú, phù hợp một trong các dạng lâm sàng như đã mô tả.

- Không có đau đầu, nôn, rối loạn thị giác, bệnh tim gây tắc mạch não và vữa xơ động mạch vùng cổ.

Tùy theo nguyên nhân và các nguy cơ, Bác sĩ cho xét nghiệm thích hợp. Chụp cắt lớp vi tính (CTScan), chụp cộng hưởng từ (MRI) giúp cho chẩn đoán lỗ khuyết chính xác.

6. Điều trị và dự phòng đột quỵ não lỗ khuyết?

Bệnh nhân đột quỵ não cấp nên đến bệnh viện sớm nên được bác sĩ đánh giá cho các liệu pháp điều trị tái thông, bao gồm tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch và lấy huyết khối cơ học.

Mặt khác, nếu không còn chỉ định tái thông, thuốc kháng kết tập tiểu cầu nên được khởi động càng sớm càng tốt.

Để dự phòng thứ phát đột quỵ não, bệnh nhân nên được điều trị nội khoa với thuốc kháng kết tập tiểu cầu và statin, kiểm soát yếu tố nguy cơ, bao gồm kiểm soát huyết áp, đái tháo đường, bệnh tim và điều chỉnh lối sống lành mạnh.

7. Tiên lượng

Các nghiên cứu trước đây, đột quỵ lỗ khuyết có tiên lượng tốt hơn so với các loại đột quỵ khác. ^[5]  Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây cho thấy, tiên lượng của đột quỵ lỗ khuyết dường như là lành tính ở giai đoạn đầu của bệnh. Tuy nhiên, tiên lượng lâu dài  đột quỵ lỗ khuyết làm tăng nguy cơ tử vong, chủ yếu do nguyên nhân tim mạch. Nguy cơ tái phát đột quỵ tương tự như bất kỳ loại đột quỵ nào khác. Bệnh nhân mắc bệnh mạch máu nhỏ tái phát có nguy cơ cao bị suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ. ^[6] [4]

8. Biến chứng

Đột quỵ lỗ khuyết là nguyên nhân hàng đầu của sa sút trí tuệ mạch máu và suy giảm nhận thức. ^[4] 

Tài liệu tham khảo:

1. Nguyễn Thị Hường- Nguyễn Thanh Bình- Tạp chí Thần Kinh Học Việt Nam https://hoithankinhhocvietnam.com.vn/
2. PGS Vũ Quang Bích- Báo Sức khỏe và đời sống- Cơ quan ngôn luận của BYT
3. Meghana Gore; Kamna Bansal; Ria Monica D. Asuncion., Lacunar Stroke, Stat Pearls  February 12, 2022.
4. Makin SD, Turpin S, Dennis MS, Wardlaw JM. Cognitive impairment after lacunar stroke: systematic review and meta-analysis of incidence, prevalence and comparison with other stroke subtypes. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2013 Aug;84(8):893-900.
5. Clavier I, Hommel M, Besson G, Noèlle B, Perret JE. Long-term prognosis of symptomatic lacunar infarcts. A hospital-based study. Stroke. 1994 Oct;25(10):2005-9.
6. Norrving B. Long-term prognosis after lacunar infarction. Lancet Neurol. 2003 Apr;2(4):238-45.