Táo bón ở trẻ nhỏ - làm sao nhận biết sớm và can thiệp đúng cách

TÁO BÓN là một trong những vấn đề tiêu hóa phổ biến ở trẻ nhỏ. Táo bón chiếm khoảng 3-5% tổng số lượt khám nhi khoa và tỷ lệ này chiếm nhiều nhất ở độ tuổi mẫu giáo. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng sống của trẻ mà còn gây gánh nặng đáng kể cho gia đình và hệ thống y tế. Vậy làm thế nào để nhận biết trẻ của bạn đang táo bón và phụ huynh cần trang bị những kiến thức gì để điều trị và phòng ngừa táo bón cho con?

Táo bón là một rối loạn khiến trẻ đi tiêu không thường xuyên (hai lần hoặc ít hơn mỗi tuần), đi tiêu khó khăn, đau đớn hoặc đi tiêu phân to, cứng khiến trẻ phải rặn nhiều. Táo bón được chia thành 2 nhóm: táo bón chức năng và táo bón thực thể (bao gồm các bệnh liên quan đến đại trực tràng, thần kinh-cơ, thuốc) trong đó táo bón chức năng chiếm hơn 90% các trường hợp.

Tiêu chuẩn chẩn đoán táo bón chức năng theo Rome IV: phải có ít nhất hai trong các tiêu chuẩn sau và xảy ra ít nhất một lần mỗi tuần trong ít nhất 1 tháng :

            1. Đi tiêu ≤ 2 lần/tuần ở trẻ có mức độ phát triển ≥ 4 tuổi.

            2. Són phân ít nhất 1 lần mỗi tuần.

            3. Tiền sử có tư thế nín giữ phân hoặc són phân.

            4. Tiền sử có đi tiêu đau hoặc khó khăn.

            5. Có hiện diện của khối phân lớn trong trực tràng.

            6. Tiền sử có đi tiêu ra khối phân to đến mức có thể làm tắc nghẽn toilet.

Nguyên nhân:

            Đa số do chế độ ăn ít chất xơ, dư thừa chất béo động vật, không dung nạp sữa bò hoặc các loại protein khác trong chế độ ăn uống, uống không đủ nước (khi sốt hoặc thời tiết nóng), ít vận động, thường xuyên nhịn đi tiêu do đau hoặc do các nguyên nhân về xã hội (ví dụ như trường học, du lịch). Khi trẻ nín giữ phân, niêm mạc trực tràng hấp thu nước trong phân và khối phân còn lại sẽ càng càng khó rặn ra. Điều này tạo thành vòng xoắn luẩn quẩn khiến khối phân ứ lại, trực tràng bị giãn ra, gây nên són phân, mất cảm giác ở trực tràng và cuối cùng là mất cảm giác mắc rặn. Ứ phân ở trực tràng còn làm giảm nhu động ruột, dẫn đến chán ăn, chướng bụng và đau bụng.

            Ngoài ra trẻ còn dễ bị táo bón hơn khi mắc các bệnh lý liên quan đến đường tiêu hóa: Nứt hậu môn, trĩ, polyp trực tràng,… hoặc một số bệnh lý liên quan đến thần kinh (Hirschsprung, bại não, chấn thương tủy sống), vấn đề về tâm lý (tầm cảm, rối loạn lo âu), bệnh lý nội tiết và chuyển hóa (tiểu đường, suy giáp, ngộ độc chì, vitamin D…), tác dụng phụ của một số loại thuốc: Opioid, kháng cholinergic, chống trầm cảm, NSAID, thuốc chống co giật, thuốc sắt,…

Dấu hiệu táo bón ngoài việc đi tiêu ít hơn bình thường, phân cứng, trẻ bị táo bón còn gặp các triệu chứng sau:

• Đau bụng quanh rốn.
• Biếng ăn, ăn không ngon miệng.
• Khó chịu, thay đổi hành vi, không vui vẻ, hay cáu gắt,…
• Hay sốt ruột, bồn chồn cần phải đi vệ sinh, đôi khi trẻ bị són phân.

Một số trường hợp trẻ có biểu hiện ngứa ở hậu môn, đại tiện thấy máu tươi trong phân do phân cứng khi trẻ đi tiêu phải rặn nhiều phân cọ xát với hậu môn dẫn đến hình thành các vết nứt quanh hậu môn và nếu tình trạng này kéo dài và không được xử lý đúng cách sẽ dẫn đến biến chứng thành ổ viêm hoặc ổ áp xe.

        Điều trị táo bón

       1. Chế độ vận động và thói quen sinh hoạt

• Điều chỉnh thói quen đi tiêu bằng cách tập cho trẻ đi tiêu hàng ngày. Tạo thói quen đi vệ sinh tốt với mục tiêu là làm cho đứa trẻ đi vệ sinh vào những thời điểm đều đặn (chẳng hạn sau bữa ăn, trước khi đi ngủ). 

• Ghi lại tất cả các lần đại tiện lên bảng (nhật kí đại tiện). Thời gian, lượng, và vị trí đại tiện (chẳng hạn, vào bỉm, quần, nhà vệ sinh, hoặc một chỗ khác) và són phân sẽ cho biết những thời điểm nào trong ngày sẽ là thời điểm đại tiện thành công nhất khi vào nhà vệ sinh.

Bảng phân lọai phân Bristol (1992)

• Bố mẹ nên cho trẻ vận động nhiều hơn, tránh ngồi yên một chỗ xem tivi/ thiết bị điện tử quá nhiều. Thường xuyên tham gia các hoạt động vừa sức, đều đặn sẽ giúp hỗ trợ nhu động ruột hoạt động tốt hơn.

        2. Chế độ ăn uống:

• Đảm bảo cân đối thành phần dinh dưỡng trong khẩu phần ăn hàng ngày để đảm bảo trẻ được bổ sung đầy đủ dưỡng chất.
• Khuyến khích trẻ uống nhiều nước lọc hơn mỗi ngày, có thể cho trẻ uống thêm các loại nước ép trái cây để bổ sung vitamin và khoáng chất.
• Khuyến khích trẻ ăn nhiều rau xanh và trái cây, tăng cường lượng chất xơ trong chết độ ăn uống. Tránh những thực phẩm gây nóng trong người, các loại trái cây có vị chát. Hạn chế ăn/uống những thực phẩm chứa nhiều đường, nước ngọt đóng chai, một số trẻ co xu hướng táo bón khi ăn nhiều phô mai và kem.
• Ngừng hoặc hạn chế sử dụng các thuốc gây táo bón.

           3. Thuốc trị táo bón: Bác sĩ có thể chỉ định một số thuốc chống táo bón để trẻ đi ngoài bình thường, hỗ trợ giúp làm mềm phân để trẻ đi tiêu dễ dàng hơn từ đó khôi phục lại thói quen đi tiêu của trẻ.

         4. Thụt hậu môn: Thực hiện khi trẻ không thể đi tiêu được, phụ huynh nên tuân thủ theo đúng chỉ định của bác sĩ về loại thuốc, cách dùng, liều dùng để đảm bảo an toàn cho trẻ. 

         5. Phẫu thuật: Nếu trẻ bị táo bón do nguyên nhân ngoại khoa: Hirschsprung, dị dạng hậu môn trực tràng,…

Biến chứng của táo bón: Nứt hậu môn gây đau đớn khi đi tiêu, trĩ, tiêu ra máu, viêm hậu môn trực tràng, suy dinh dưỡng,…

Khi nào cần gặp bác sĩ: Khi trẻ bị táo bón kèm theo một trong những triệu chứng sau:

• Trẻ dưới 4 tháng tuổi.
• Đau bụng kéo dài hay kèm theo đau bụng đột ngột dữ dội liên tục có thể là biểu hiện của những bệnh lý nguy hiểm ; viêm ruột thừa, viêm tụy, tắc ruột,…
• Buồn nôn, nôn, trướng bụng, đầy hơi.
• Tiêu phân lẫn máu: nếu trẻ đi đại tiện trong phân lẫn máu hoặc vệt máu đỏ tươi. gợi ý nguyên nhân nứt hậu môn, u hoặc polyp vùng hậu môn trực tràng.
• Táo bón kéo dài.

Phòng ngừa

Để phòng ngừa tình trạng táo bón ở trẻ phụ huynh cần theo dõi sát việc đi tiêu mỗi ngày của trẻ, tập cho trẻ thói quen đi vệ sinh và tránh để trẻ nhịn đi tiêu.

Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động tập luyện thể dục thể thao thường xuyên.

Tạo chế độ ăn phong phú và đầy đủ dinh dưỡng cho trẻ.

Kết luận

Tóm lại tình trạng táo bón ở trẻ em ngày càng phổ biến dẫn đến nhiều hệ lụy về sức khỏe thể chất lẫn tâm lý ở trẻ. Việc phòng tránh hiệu quả đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ giữa:

• Dinh dưỡng khoa học.
• Thói quen đi tiêu lành mạnh.
• Vận động thường xuyên.
• Cần nhận biết sớm những dấu hiệu nguy hiểm để đưa trẻ đến cơ sở y tế.

Quan trọng hơn là cần phải có sự hợp tác từ phía gia đình và nhà trường để trẻ phát triển khỏe mạnh một cách toàn diện.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

https://www.uptodate.com/contents/constipation-in-infants-and-children-evaluation?search=t%E1%BB%89%20l%E1%BB%87%20t%C3%A1o%20b%C3%B3n%20%E1%BB%9F%20tr%E1%BA%BB%20em%20vi%E1%BB%87t%20nam&source=search_result&selectedTitle=8~150&usage_type=default&display_rank=8#H3125100388

Phạm Thị Minh Hồng, Nhi khoa-Tập I: Tiếp cận trẻ táo bón. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh;2020.

https://tamanhhospital.vn/tao-bon-o-tre-em/

BS. Nguyễn Thị Ngọc Trinh, Khoa HS Nhi-SS - Bệnh viện ĐK Đồng Tháp