Ngộ độc thuốc và hóa chất ở trẻ em

BS.CKII. Võ Đức Thắng

Phó Trưởng Khoa HS Nhi-SS - Bệnh viện Đa khoa Đồng Tháp

Trong 6 tháng đầu năm 2024, Khoa Hồi sức Nhi-Sơ sinh Bệnh viện Đa khoa Đồng Tháp đã tiếp nhận và điều trị thành công 12 trường hợp ngộ độc hóa chất trong đó gồm: thuốc ngủ, thuốc trừ sâu, paracetamol, thuốc diệt chuột, diệt nấm, bột thong ống cống…

1. Nguyên nhân chính gây ngộ độc thuốc và hóa chất tại nhà

1. Người lớn bất cẩn không để thuốc và hóa chất ở nơi an toàn khiến trẻ ăn, uống nhầm:

Đây là nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng ngộ độc. Việc cha mẹ bất cẩn, chủ quan đựng các dung dịch cọ rửa, thuốc chuột, cồn, xăng dầu,… vào các vỏ chai nước suối, nước ngọt, các chai lọ với màu sắc bắt mắt, hay để thuốc (giảm đau, an thần,…) ở những nơi dễ thấy, trong tầm tay với của trẻ (bàn ăn, bàn trang điểm, bàn làm việc,…) chính là mối nguy hiểm tiềm tàng về ngộ độc thuốc, hóa chất cho trẻ. Bệnh nhân ngộ độc gặp ở trẻ từ 1-5 tuổi, đây là nhóm tuổi thích tò mò, khám phá nhưng lại chưa phân biệt được các loại hóa chất độc hại.

2. Do người lớn thiếu kiến thức trong việc dùng thuốc cho trẻ:

Khi thấy con ốm, sốt, nhiều cha mẹ có thói quen tự mua thuốc điều trị theo kinh nghiệm của bản thân hoặc nghe theo lời mách bảo của người xung quanh, tự dùng các loại thuốc nam không rõ nguồn gốc. Nhiều trường hợp còn tự ý tăng hoặc giảm liều thuốc, sử dụng lại đơn thuốc cũ, lấy thuốc của trẻ này cho trẻ khác dùng, thậm chí còn lấy thuốc của người lớn rồi tự phân liều cho trẻ uống,… Những điều này đều dẫn đến nguy cơ khiến trẻ ngộ độc thuốc.

3. Ngộ độc có chủ đích do trẻ có ý định tự tử:

Thường xảy ra ở tuổi tiền dậy thì (trên 10 tuổi), khi tâm sinh lý của trẻ bắt đầu có sự thay đổi, áp lực về học tập, xung đột với cha mẹ, thầy cô, bạn bè, những người xung quanh có thể khiến trẻ cảm thấy bị tổn thương nhưng không được giãi bày, chia sẻ để có định hướng đúng đắn, khiến trẻ có những suy nghĩ tiêu cực.

2. Triệu chứng thường gặp khi trẻ ngộ độc thuốc và hóa chất

Thông thường trẻ bị ngộ độc qua 3 con đường: (1) qua da và niêm mạc do tiếp xúc trực tiếp với hóa chất; (2) qua đường tiêu hóa do uống và (3) qua đường hô hấp do hít phải chất độc. Với mỗi con đường nhiễm độc, trẻ sẽ có những biểu hiện như sau:

            - Các biểu hiện tiêu hóa:

+ Đau họng miệng, đau bụng, buồn nôn và nôn.

+ Khám thấy bỏng niêm mạc miệng họng: môi lưỡi đỏ xung huyết, phồng rộp, trượt niêm mạc…

+ Bụng: đau khu trú vùng thượng vị, mũi ức hoặc đau lan tỏa khắp bụng.

+ Tình trạng căng chướng bụng có thể là biểu hiện của thủng dạ dày, thực quản, tuy nhiên cần chú ý với trẻ nhỏ khi khóc cũng có thể thấy bụng cứng nhưng không cứng liên tục.

            - Các biểu hiện hô hấp:

+ Hít phải các hóa chất gây viêm đường hô hấp sẽ có các biểu hiện sau:

+ Khó thở, thở nhanh nông, tím quanh môi, cánh mũi phập phồng, co kéo hõm ức là các biểu hiện của suy hô hấp. Ngoài ra có thể nghe thấy tiếng thở rít do co thắt thanh quản.

            - Hệ tuần hoàn:

+ Có thể có tình trạng sốc do giảm thể tích, do đau hoặc do quá sợ: khi bị sốc sẽ thấy da bệnh nhân tái lạnh, nhợt nhạt, ẩm, có khi nổi các vân tím. Mạch quanh nhanh nhỏ khó bắt. Bệnh nhân bị rối loạn ý thức: lơ mơ, li bì hoặc hôn mê.

- Thần kinh:

+ Bệnh nhân có thể bị rối loạn ý thức, sảng, suy sụp, hôn mê. Với trẻ nhỏ có thể hốt hoảng la khóc, nhưng cũng có thể li bì hôn mê.

- Các bộ phận khác: bỏng da nơi tiếp xúc xảy ra khi tiếp xúc các acid mạnh.

3. Hướng dẫn xử trí đúng cách khi trẻ ngộ độc thuốc và hóa chất

Ngay khi phát hiện/nghi ngờ trẻ uống nhầm thuốc hoặc hóa chất độc hại, cha mẹ và người trông trẻ cần nhanh chóng tách trẻ ra khỏi các chất có nguy cơ gây ngộ độc.

Nhanh chóng đưa trẻ tới ngay cơ sở y tế gần nhất.

Lưu ý: Khi đi cha mẹ nhớ cầm theo thuốc hoặc hóa chất nghi ngờ gây ngộ độc cho trẻ, điều này sẽ giúp cho bác sĩ gợi ý được nguyên nhân và có phương án giải độc phù hợp.

* Trong khi chờ đợi đưa trẻ đến cơ sở y tế, cha mẹ nên sơ cứu ban đầu cho trẻ bằng cách:

- Nếu bị nhiễm độc qua da và niêm mạc:

Tháo bỏ ngay quần áo bị dính hóa chất, đồng thời rửa vùng cơ thể tiếp xúc với hóa chất của trẻ liên tục dưới vòi nước sạch. Trường hợp hóa chất vào mắt, cần rửa mắt bằng cách ngụp mặt vào chậu nước và chớp mắt liên tục, nhỏ nước muối sinh lý cho trẻ liên tục 15 phút. Chú ý nếu nhiều người cùng bị ngộ độc thì phải xối nước đồng loạt cùng 1 lúc tránh trì hoãn, đợi chờ.

- Nếu bị nhiễm độc qua đường tiêu hóa:

Kê cao đầu hoặc giữ trẻ ở tư thế ngồi nếu trẻ còn tỉnh táo, trường hợp trẻ bị bất tỉnh thì cho nằm nghiêng bên trái. Điều này sẽ giúp trẻ đỡ bị sặc, đồng thời khi trẻ nôn ói nhiều, các chất trong dạ dày sẽ không trào lên thực quản, rồi vào khí phế quản, vào phổi gây nguy hiểm cho trẻ.

Nếu thấy trẻ tỉnh táo, chưa bị nôn trớ, còn phản ứng tốt, cha mẹ cho bé uống 100-200ml nước sạch dùng tăm bông hoặc dùng ngón tay của mình (tốt nhất nên quấn thêm miếng gạc mềm, sạch) kích thích vào vùng sàn họng trẻ (chỗ lưỡi gà), giúp trẻ có thể nôn để loại bớt chất độc hại ra ngoài cơ thể. Chú ý động tác kích thích gây nôn cần nhẹ nhàng, tránh gây tổn thương vùng họng của trẻ. Không gây nôn nếu trẻ lờ đờ, hôn mê, co giật, ngộ độc dầu hỏa, acid hay kiềm mạnh.

Lưu ý khi con bị ngộ độc do nuốt nhầm dầu hỏa: Cha mẹ không được gây nôn cho trẻ. Lý do là vì nếu cha mẹ gây nôn, khi hóa chất được đưa ra ngoài cũng là lúc hơi hóa chất có cơ hội tràn vào khí quản lần nữa làm tăng mức độ ngộ độc, gây bỏng thực quản. Trẻ dễ bị viêm phổi là do hơi của các hóa chất này xâm nhập đường hô hấp.Cách xử trí ban đầu cần thiết khi trẻ uống nhầm dầu hỏa đó là cho trẻ dùng nước muối loãng súc miệng, nếu trẻ nhỏ thì lau rửa miệng. Lau rửa nhiều làm nồng độ axit thấp đi tại chỗ, tránh tổn thương lan rộng. Sau sơ cứu, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để tiếp tục được cấp cứu, giải độc. Nhiều trường hợp trẻ uống phải xăng, dầu hỏa nặng phải nhập viện trong tình trạng đau đầu, buồn nôn, nôn, ho. Hóa chất có thể được tống ra ngoài theo đường tiêu hóa nếu trẻ uống ở mức độ nhẹ, uống ít. Tuy nhiên, phần lớn các trường hợp uống xăng, dầu hỏa có thể gây viêm phổi bởi trẻ dễ dàng hít phải hơi độc của hóa chất. Hơi độc vào phổi gây tổn thương phế nang. Nếu cộng thêm tình trạng sặc hóa chất vào phổi thì tổn thương, viêm phổi càng nặng nề hơn.

- Nếu bị nhiễm độc qua đường hô hấp:

Nhanh chóng đưa trẻ ra khỏi khu vực có hóa chất gây độc, xịt mũi, họng cho trẻ bằng nước muối sinh lý, sau đó cho trẻ súc miệng nhiều lần.

4. Một số nguyên tắc giúp trẻ tránh nguy cơ ngộ độc thuốc, hóa chất

Để thuốc, hóa chất độc hại tránh xa tầm tay của trẻ, tốt nhất nên cất ở những nơi kín đáo, trẻ ít có cơ hội tiếp xúc. Nếu cẩn thận hơn, có thể để trong hộp có khóa để trẻ không mở lấy ra được.

Không đựng hóa chất trong vỏ chai đựng nước uống, các chai lọ có màu sắc bắt mắt thu hút sự chú ý của trẻ, tránh nhầm lẫn.

Không để chung thuốc uống với thuốc khử khuẩn hay các loại chai lọ hóa chất khác.

Không tự ý mua thuốc hay cho con uống các loại thuốc không rõ nguồn gốc, xuất xứ. Phải dùng thuốc theo đúng đơn và đúng liều lượng của bác sĩ cho mỗi lần khám.

Thuốc nên được bảo quản trong lọ kín, có nhãn ghi tên thuốc, hạn sử dụng rõ ràng. Định kỳ làm vệ sinh tủ thuốc gia đình, vứt bỏ thuốc quá hạn dùng, thuốc bị hỏng.

Các bé ở độ tuổi nhà trẻ, mẫu giáo cần có người lớn hoặc các anh chị lớn theo dõi và chăm sóc khi vui chơi. Với những trẻ lớn hơn, cha mẹ cần dạy trẻ về những loại hóa chất độc hại và cách nhận diện, phân biệt với các loại đồ ăn có hình dáng tương tự.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. “Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí ngộ độc”- Bộ Y Tế năm 2015
2. “ Phác đồ điều trị nhi khoa 2020” – Bệnh viện nhi đông I
3. “ Ngộ độc hóa chat” – Bệnh viện nhi trung ương https://benhviennhitrunguong.gov.vn/tag/ngo-doc-hoa-chat
4.  “Phòng ngừa, sơ cứu khi trẻ ngộ độc hóa chất”- https://bvndtp.org.vn/phong-ngua-so-cuu-khi-tre-ngo-doc-hoa-chat